In memoriam Jacques Heijkoop

Op 5 oktober 2023 overleed 'Hollandse Meester' Jacques Heijkoop op 77-jarige leeftijd. Jacques was ontwikkelingspsycholoog en als consulent ruim 23 jaar actief voor CCE tot in 2011. Kenmerkend voor zijn manier van werken in consultaties was het ‘ontdekkend kijken’ naar (probleem)gedrag vanuit de door hem ontwikkelde Methode Heijkoop. Daarmee heeft hij veel betekend voor mensen met een verstandelijke beperking, hun ouders/verwanten en de betrokken professionals.

In consultaties maakte hij veelvuldig gebruik van video-analyse. Ouders, verwanten en professionals liet hij samen observeren om met elkaar de behoefte en mogelijkheden van de cliënt in relatie tot de ander te duiden. Deze werkwijze versterkt de samenwerking tussen de betrokkenen waardoor erkenning ontstaat voor ieders intentie naar de cliënt en naar elkaar. In elke situatie is dat opnieuw een uitdaging. De kwaliteit van leven van de betrokken cliënt staat immers onder druk en verwijten liggen op de loer door de ervaren onmacht of de beperkte invloed. Deze ontdekkende manier van kijken leidde er toe dat de onderlinge relaties werden versterkt, waardoor het vertrouwen en de regie van de cliënt toenam met minder probleemgedrag.     

Na een consultatietraject waren zorgprofessionals geïnspireerd omdat ze samen ontdekt hadden wie de cliënt was en wat deze nodig had. Veel zorgmedewerkers voegden 'ontdekkend kijken' dan ook toe aan hun waaier van mogelijke invalshoeken en methoden om betekenis te geven aan gedrag. Gelukkig blijft het gedachtegoed van Jacques Heijkoop in de toekomst beschikbaar voor professionals. Zijn werkwijze heeft hij vastgelegd in een aantal praktische boeken: ‘Vastgelopen. Anders kijken naar begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking en gedragsproblemen’ en ‘Ontdekkend kijken. Basisboek Methode Heijkoop’. In de loop der jaren heeft hij veel professionals opgeleid in zijn methodiek. Het is zijn bijdrage geweest dat we anders zijn gaan kijken, ruimer gaan kijken en ook onze eigen rol beschouwen in relatie tot mens met onbegrepen gedrag.

Typerend voor Jacques Heijkoop is dat hij wars was van dikke dossiers, diagnostische onderzoeken en professionals die de waarheid in pacht hebben. Volgens hem ligt de kracht in het gezamenlijk onderzoeken en ontdekken. Juist de zeer kwetsbare persoon had zijn interesse. Hij wist de betrokkenen uit te dagen om anders te kijken, waardoor er ruimte ontstond voor sociale interactie, nieuwe mogelijkheden en samenwerking. Daarbij ging hij heel precies te werk. Zowel voor zichzelf als voor anderen legde hij de lat hoog.

Met zijn vele artikelen en publicaties heeft hij taal gegeven aan waarden en opvattingen die nog steeds van toepassing zijn binnen en buiten de praktijk van CCE: een cliënt vertoont geen probleemgedrag, maar is ‘vastgelopen’, de rol van de ‘Belangrijke Ander’, zeer genuanceerd ofwel ‘klein, anders en ontdekkend kijken’ en het belang van de relatie. Geheel terecht werd hij in 2012 één van de ‘Hollandse Meesters’ in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Op initiatief van CCE ging hij samen met Hollandse Meesters Anton Došen (overleden op 3/1/2023), Ina van Berckelaer-Onnes, Pieter Duker en Gijs van Gemert in gesprek over wat hen bindt in hun werk en gedachtegoed.

Wij zijn Jacques Heijkoop bijzonder dankbaar voor alles wat hij voor CCE en het werkveld heeft gedaan en betekend. Als ontwikkelingspsycholoog en ontwikkelaar van de Methode Heijkoop blijft hij een inspiratiebron en leermeester voor veel beroepsgenoten in de gehandicaptenzorg. Zijn waardevolle gedachtegoed leeft voort en wordt nog steeds breed toegepast en gedeeld. In onze gedachten blijft hij een inspirerend, gedreven en betrokken mens met een open blik.

We wensen zijn familie en dierbaren veel sterkte toe met het verlies.

Medewerkers, consulenten, management en bestuur van Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE)