Seksueel probleemgedrag
Wat is eigenlijk seksueel probleemgedrag? Wat is seksualiteit en wat maakt dat we het ‘probleem’ vaak vanuit de wensen en behoeften van de professional of de context zien en er minder of geen zicht is op de wensen, verlangens en behoeften van de cliënt, terwijl dat juist aanknopingspunten voor ontwikkeling en groei biedt?
Seksueel probleemgedrag is mijns inziens een variant van probleemgedrag. Onder probleemgedrag verstaan we alle soorten gedrag van een cliënt dat deze cliënt of zijn omgeving als moeilijk hanteerbaar ervaart. Probleemgedrag wordt ook wel ‘onbegrepen gedrag’ of ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’ genoemd. Veel probleemgedrag is afhankelijk van de situatie (context), de persoonlijkheidskenmerken van de cliënt zelf en de mensen om hem heen.
In de praktijk ligt de focus vaak op de omgeving, de situatie en de mensen om de cliënt heen die het seksuele gedrag als problematisch ervaren. De focus ligt te weinig bij de cliënt en de persoonlijkheidskenmerken van de cliënt zelf. Dat is zonde, want daarmee missen we kansen om aan te sluiten bij de seksuele ontwikkeling van de cliënt en groeimogelijkheden te bieden. Probleemgedrag van cliënten is mijns inziens een manier om aan te geven dat er sprake is van een onderliggend probleem of vraagstuk bij de cliënt of van problemen in de interactie met de professional of zijn/haar context.
De reflex om ons te focussen op wat nodig is voor de professional of de context, is op zichzelf goed te begrijpen, aangezien seksualiteit een thema is dat ons allemaal raakt. Onze eigen socialisatie, onze eigen kennis en onze eigen persoonlijke positieve en negatieve ervaringen die we hebben opgedaan in de loop van ons leven vormen de basis voor het kijken en omgaan met seksualiteit. Hoe wij ons verhouden tot het seksuele (probleem)gedrag bepaalt ook wat we zien, welke betekenis we eraan hangen en waar we wel/niet naar handelen.
- Als je opgevoed bent met het idee dat seksualiteit hoort binnen een vaste relatie, dan kan het lastig zijn om ruimte te geven aan andere vormen van seksualiteit, buiten relaties om.
- Als je ‘vrij’ bent opgevoed op het gebied van seksualiteit, kan het lastig zijn om je te verplaatsen in normatieve overtuigingen van je cliënt op het gebied van seksualiteit.
- Als jezelf negatieve ervaringen hebt met seksualiteit, kun je (on)bewust je cliënt remmen in zijn/haar ontdekkingstocht op het gebied van seksualiteit.
Dit sluit aan bij de seksuele script theorie (Ten Hag,
2020). Deze theorie geeft ons een denk- en handelingskader rondom bovenstaand thema, niet alleen ten aanzien van onszelf, maar ook ten aanzien van de seksuologische vraag van de cliënt. De scripts kennen drie lagen, die elkaar onderling beïnvloeden;
- De eerste laag zijn de culturele scenario’s die het speelveld van seksualiteit omlijnen: Wat is gewenst en ongewenst en waar liggen de grenzen tussen gepast en ongepast gedrag?
- De tweede laag bestaat uit interpersoonlijke seksuele scripts, waarin de seksuele verhouding met anderen beschreven wordt. Iedere persoon creëert interpersoonlijke scripts door de culturele boodschappen en richtlijnen aan te passen aan zijn sociale ontmoetingen.
- Op een derde laag opereren intrapsychische scripts. Dit houdt in dat individueel seksueel gedrag gebaseerd is op een complexe geschiedenis van gebeurtenissen vol sociale betekenissen (Simon, 1994).
Seksuele scripts zijn tijd- en cultuurgebonden, maar de individuele invulling wordt bepaald door iemands leergeschiedenis (Ten Hag, 2020). Met andere woorden: als een cliënt in zijn leven voortdurend gehoord heeft dat je ziek wordt van masturberen, dan is de kans kleiner dat iemand aan masturberen plezier beleeft. Deze persoon kan zelfs angsten hebben ontwikkeld bij het masturberen. Als een cliënt is opgegroeid in een omgeving waar de culturele of religieuze norm homoseksualiteit afwees, dan is de kans kleiner dat iemand zich bijvoorbeeld toegerust voelt om zijn/haar eigen seksualiteit verder te exploreren met een partner van hetzelfde geslacht. Of iemand ervaart schuld en schaamte bij de ervaren seksuele gevoelens bij personen van hetzelfde geslacht.