Verkenning morele stress en morele dynamieken Onderzoeksbevindingen fase 1

In opdracht van CCE onderzoekt Floor Vinckers, onderzoeker bij UNO-UMCG ‘Morele stress bij zorgverleners.’ Veel zorgverleners ervaren morele stress in hun werk. Waardoor ontstaat morele stress? Welke uitwerking heeft het op zorgverleners en hoe kun je beter omgaan met morele stress of het verminderen? Het onderzoek richt zich op inzicht krijgen in wat kan helpen bij een goede omgang met morele stress. Deze publicatie bespreekt de eerste bevindingen uit fase 1 van het onderzoek.

Bevindingen uit de documentenanalyse 

In de documentenanalyse hebben we gekeken hoe CCE zich richt op morele dynamieken en wat de missie, waarden en kaders zijn waaruit wordt gewerkt. Daarnaast is gekeken in hoeverre er binnen de specifieke werkwijzen van CCE aandacht is voor morele stresshantering onder zorgprofessionals. Op basis van de methodologie van CCE en de werkwijzen en werkvormen die ingezet worden, komt naar voren dat er impliciet veel moreel werk gedaan wordt. Dat wil zeggen dat er aandacht is voor hoe waarden en normen van betrokkenen een rol spelen in de vastgelopen situaties. De werkwijzen van breed en meervoudig kijken en het systemische perspectief dragen bij aan het signaleren van botsende waarden en normen of waarden die in de knel zitten. Morele stress komt in de documenten niet expliciet als thema naar voren, maar is indirect wel een onderdeel van de werkwijzen van het CCE.  

Bevindingen uit verkennende interviews 

We interviewden coördinatoren en consulenten van CCE en behandelaren uit de praktijk. Aan hen is gevraagd wat zij zien aan morele stress bij zorgverleners en welke factoren daar volgens hen van invloed op zijn. Veelgenoemd zijn personeelstekorten, financiële restricties en administratieve lasten, die vaak tot gevolg hebben dat zorgverleners niet de zorg en aandacht aan de cliënt kunnen geven die zij het beste vinden. Ook managers kunnen door personele krapte morele stress ervaren, want: hoe krijgen ze het rooster vol en wat kunnen ze nog van hun medewerkers vragen? Zorgverleners bevinden zich vaak in een spagaat omdat zij voor het vak hebben gekozen vanwege de wens iets voor een ander te kunnen betekenen en verbinding te hebben met de cliënt en nu gevraagd worden om efficiënter te werken en hun administratie op orde te hebben.  

Hieronder worden de dynamieken weergegeven die volgens de geïnterviewden mee kunnen spelen in het ontstaan van morele stress.

Gevraagd naar wat zij als impact zien van morele stress bij zorgverleners, gaven de geïnterviewden aan dat morele stress onder meer boosheid, frustratie en machteloosheid kan veroorzaken. Ze zien zorgverleners vechten, loslaten of bevriezen. Het werkplezier kan daardoor afnemen en uiteindelijk leiden tot uitval en verloop van zorgverleners. Zorgverleners kunnen vaker of langdurig ziek of burn-out raken. Sommigen gaan eerder met pensioen, zoeken een baan in de zorg voor een andere doelgroep, of verlaten het vak in zijn geheel. Ook signaleren de geïnterviewden dat er veel zorgverleners zijn die ervoor kiezen om ZZP’er te worden. Zo hebben zij niet de administratieve lasten en meer tijd voor de cliënt. 

Tegelijk wordt genoemd dat morele stress ook voordelen kan hebben. Het houdt zorgverleners bijvoorbeeld scherp op wat voor hen belangrijk is. 

Zich gehoord en gesteund voelen door het team, management en organisatie is een veelgenoemde factor voor het goed kunnen omgaan met morele stress. Belangrijk daarbij is volgens de geïnterviewden het te gevoel hebben samen de verantwoordelijkheid te dragen. Er is tijd en ruimte nodig om met elkaar in gesprek te gaan. Het gebruiken van begrijpelijke terminologie en werken met voorbeelden uit de praktijk kan hierbij helpen.  

Het betrekken van een externe partij zoals CCE of het Zorgkantoor, kan helpen in het verminderen van morele stress en de situatie in beweging krijgen. 

Eerste indrukken literatuurstudie  

Tot slot werken we aan een zogenaamde ‘scoping review’ waarin specifiek gezocht is wat er in onderzoek bekend is over morele stress in vastgelopen situaties in de langdurige zorg. Uit 2245 gevonden studies zijn er uiteindelijk 40 bestudeerd.  

In veel van de artikelen wordt morele stress gedefinieerd als: “Morele stress ontstaat wanneer iemand weet wat het juiste is om te doen, maar institutionele beperkingen het bijna onmogelijk maken om hiernaar te handelen”.1  (Jameton 1984) 

In de literatuur worden naast ‘morele stress’ verschillende andere termen gebruikt voor het ervaren van moreel ingewikkelde situaties, zoals ethical conflict en stress of conscience. Wij analyseren nu op welke manier we daar overzicht in kunnen aanbrengen. 

1 Jameton A. Nursing practice: the ethical issues. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1984, p. 6.