Van thuis op de bank naar een passende plek op school

Sinds januari van dit jaar werkt het Discovery College in Barendrecht samen met onder andere de gemeente Rotterdam om (dreigende) thuiszittende leerlingen passend onderwijs te bieden. Het doel: het verschil maken voor iedere leerling, want ‘je gunt iedereen ontwikkeling’.

Trots vertelt Wesley (17) dat hij een nieuwe baan heeft. Over twee weken begint hij als monteur bij een autobedrijf. "Dat wil ik al worden sinds ik klein was", zegt Wesley. "Mijn pa is ook automonteur, dus ik ben opgegroeid met het sleutelen aan auto’s." Zijn moeder Eveline voegt eraan toe: "Dit is echt zo tof voor hem. We dachten dat Wesley een opleiding nodig zou hebben, maar hij wordt intern bij het bedrijf opgeleid. Dat is echt zo’n opluchting."

Boos boos

Want, onderwijs en Wesley is geen 'match made in heaven'. Hoewel, eerlijk is eerlijk, op de basisschool ging het redelijk goed. Wesley had weliswaar geen concentratie, maar zijn boze buien uitte hij thuis, niet op school. "Nu gaat het wat beter, maar vroeger kreeg ik veel woedeaanvallen. Dan was ik heel boos", vertelt Wesley. "Niet een beetje boos, maar echt boos boos. Ik ging geen dingen slopen, maar ik ging wel slaan en schoppen." Dat gebeurde vooral als hij ‘nee’ te horen kreeg, vertelt zijn moeder. "Wesley had eigenlijk altijd een eigen plan in zijn hoofd, maar vaak was dat plan niet haalbaar. Daar ging het mis."

Speciaal onderwijs

Wesley heeft pdd-nos en adhd. "Nog net een beetje erger dan mijn zusje", glimlacht hij. Vanaf zijn tiende woonde hij de helft van de week op een zorgboerderij, nadat hij ook al twee keer op een klinische behandelgroep had gezeten. "Hij was zo agressief naar ons. Wesley kon gewoon niet thuis zijn. Hoogstwaarschijnlijk was hij dan uit huis geplaatst", zegt Eveline. "De keuze om hem op de zorgboerderij te laten wonen was voor niemand leuk, maar het was de beste oplossing van het slechtste scenario. Het moest."

Toen Wesley de leeftijd kreeg om naar de middelbare school te gaan (het is dan 2019), was de schoolkeuze gauw gemaakt: het Discovery College in Barendrecht, een school voor voortgezet speciaal onderwijs. Daar kreeg hij namelijk al therapie en behandeling van Yulius Zorg en Onderwijs, waar het Discovery College onderdeel van is.

"Ik had alleen maar ruzie"

Wesley start in een reguliere speciaal onderwijs klas, maar al na twee weken gaat het mis, vertelt Eveline. Hij kreeg ‘een erg felle ruzie’ met een klasgenoot. Vanaf dat moment ging het vaker mis. "Dan kreeg hij kortsluiting in zijn hoofd en moest hij weer naar een andere klas of moest ik hem rustig maken door naar school te komen of met hem te bellen", zegt Eveline. "Ik kon niet meer in een normale klas zitten", zegt Wesley. "Dat lukte gewoon niet. Ik weet niet waarom niet, maar dat was echt een error. Ik had alleen maar ruzie." Dus het was een grote zorg: wat nu? "De kans om op school uit te vallen was groot, maar thuis zitten was geen optie. Daar was hij alleen maar boos", zegt zijn moeder. Gelukkig kwam school met een plan waarop Wesley in zijn tweede jaar op het Discovery College kon inhaken.

Dreigende thuiszitters 

Het Discovery College is een school voor gespecialiseerd onderwijs en biedt leerroutes, praktijkonderwijs en vmbo basis aan maximaal 200 leerlingen met (het vermoeden van) psychische problematiek. In het schooljaar 2020-2021 is een onderwijs-zorgpilot gestart voor leerlingen voor wie geen passende onderwijsplek gevonden kon worden. Het gaat om een VSO plus-traject met een VSO plusklas (oftewel een zorgklas) voor maximaal acht leerlingen die thuiszitter dreigen te worden (leerlingen die niet kunnen deelnemen aan een van de twee leerroutes én leerlingen die zijn uitgevallen in een reguliere VSO-klas) of al thuiszitter zijn (jongeren die leerplichtig zijn maar thuiszitten).

"Het zijn leerlingen die naast onderwijs extra zorg nodig hebben om weer tot ontwikkeling te kunnen komen, want dat gun je iedereen", vertelt Toon de Keijzer, zorgcoördinator en samen met zijn collega Tess Meijer schrijver van het visiestuk waarop de pilot geïnitieerd is. Daarom heeft de VSO plusklas een docent en twee onderwijszorg-coaches en ligt de focus vooral op het welzijn van de kinderen, minder op het didactische. Doel van de VSO plusklas is dat de leerling uiteindelijk doorstroomt naar een reguliere klas van het Discovery College of naar een andere onderwijslocatie of dagbesteding.

Samenwerking zorg en onderwijs

Met name de problematiek rond bestaande thuiszitters is groot en complex, geven Toon en Tess aan. "Deze jongeren zitten letterlijk de hele dag thuis, hangen op de bank of zitten op hun slaapkamer met de gordijnen dicht. Ze zijn angstig, sociaal-emotioneel jong, hebben vaak (onderwijs)trauma’s en een pestverleden", zegt Tess. 

Daarom werd in de pilot samengewerkt met ketenpartners in zowel onderwijs als zorg: Koers VO (een samenwerkingsverband gericht op passend onderwijs), CCE, Distinto (aanbieder van jeugdhulp) en/of expertise binnen Yulius-zorg. "We hebben elkaar als sectoren nodig om tot een succes te komen." Ook leerplicht is betrokken bij het project, want alle leerlingen zijn minderjarig.

Gemeente Rotterdam

Wegens succes is de intentie uitgesproken om de pilot om te zetten in een duurzame samenwerking met de gemeente Rotterdam, geeft Toon aan, want beide partijen zijn zeer positief. "Gemeenten zitten heel erg met de problematiek van thuiszitters in de maag. Zij zien daarom het belang in van het preventief inzetten op jeugdhulp op scholen. Wij draaiden het om. We kwamen zelf met een visie en de gemeente Rotterdam zag de meerwaarde ervan in. Dat is zo mooi, want deze manier van werken kan niet zonder ondersteuning van de gemeente. Vanuit onderwijsgeld mogen wij namelijk geen zorg betalen, dus worden de onderwijszorg-coaches die zo nodig zijn voor begeleiding van onze leerlingen, gefinancierd vanuit de samenwerking."

Vier uur naar school 

De onderwijszorg-coaches zoeken de thuiszitters thuis op en proberen hen daar al in beweging te krijgen. "Dat maakt de overstap van thuis naar school kleiner", vertellen Melanie Mulder en Cees Alberts, beide onderwijszorg-coaches. Naast die rol zijn zij in de VSO plusklas aanwezig om de leerlingen extra te begeleiden. Melanie begeleidt de meisjes; Cees de jongens. Cees vertelt over een van zijn leerlingen die juist vandaag voor het eerst vier uur in de zorgklas heeft meegedraaid. Een prachtig resultaat als je bedenkt waar de jongen vandaan komt. "Hij is heel depressief geweest en is daardoor - mede ook door corona - twee jaar lang niet naar school geweest. Door zijn depressie voelde hij zich overal onveilig", zegt Cees. "Even naar de winkel om een pak melk te kopen was onmogelijk, laat staan naar school gaan."

Langzaamaan kreeg Cees de jongen weer in beweging. "Eerst zijn we maar eens buiten een rondje gaan lopen. Dat werd in stappen uitgebreid tot een uur. Daarna zijn we een keer naar school gegaan en onder het mom dat ik nog wat uit de klas moest pakken, is hij twee minuten in de klas geweest. Daarna bracht ik hem weer thuis. Zo bouwen we het heel langzaam op, passend bij het tempo wat de leerling aan kan."

Onderwijs op maat

Daar zit nog een succesfactor van het project: maatwerk. "We zijn flexibel. We stellen geen eisen aan hoe lang iemand in de klas moet zijn", zegt docent Nancy van Lieshout. "Als de leerling er vijf minuten kan zijn, is het ook goed. Maar natuurlijk hopen we dat een leerling volledig kan terugkeren binnen een reguliere klas van het speciaal onderwijs." Tess geeft het voorbeeld van een leerling die nooit in de klas heeft gezeten, maar wel is weggegaan met alle technische certificaten die de school aanbiedt, sterker nog; zelfs een certificaat dat de school normaal gesproken niet aanbiedt, namelijk Logistiek 2. "Dat kon door veel individuele lessen en dagbesteding. Alles op een manier zoals hij dat nodig had."

Kinderboerderij

Ook voor Wesley was die benadering een uitkomst. "Mag ik eerlijk zijn? Ik vind het saai in de klas. Waarom weer ik niet meer, maar ik heb de concentratie van een goudvis. Tot elf uur of zo kon ik me concentreren, daarna ging ik me vervelen." Dus mocht hij van docent Nancy ook andere dingen doen, zoals koffie rondbrengen, dieren verzorgen op de kinderboerderij van de school, stallen leegmaken en kroelen van de honden. "Dat was goud."

Vijf fases

Toon en Tess vertellen dat er binnen het VSO plustraject gewerkt wordt met vijf fases. Fase nul staat in het teken van onderzoek naar de ondersteuningsbehoeften van de leerling en het systeem om de leerling heen. In fase één komt de onderwijs-zorgcoach bij de thuiszitter thuis om bepaalde vaardigheden te activeren en wordt een start gemaakt met het wennen aan een dagprogramma. In de tweede fase wordt een stap gemaakt van de dagstructuur thuis naar (een vorm van) dagbesteding en wordt gestart met onderwijs onder begeleiding van de onderwijs-zorgcoach. Fase drie is de eerste stap richting de schoollocatie: maximaal een dag per week één uur na schooltijd, met een vaste docent. De andere uren van de dag is de leerling op de dagbestedingsplek. In fase vier zet de leerling verdere stappen richting de school en komt in de VSO plusklas. Het behouden van de dagbestedingsplek kan onderdeel zijn van het programma. Tot slot is de leerling in fase vijf klaar voor de stap naar een reguliere klas binnen het Discovery College, en kan stage onderdeel zijn van het onderwijsprogramma. 

"De fases bieden ons als professionals structuur, maar geven ook duidelijkheid aan ouders en de leerlingen, want alle fases zijn uitgewerkt op een bord en hangen in de klas. Elke leerling krijgt een magneet die hij zelf mag versieren en als de leerling een fase verder is, mag hij de magneet verplaatsen", vertelt onderwijszorg-coach Melanie.

Leerlingen en ouders

De focus van de visie van het Discovery College ligt niet alleen op de leerling. Ook de ouders worden stap voor stap meegenomen, en als de leerling eenmaal op school zit, wordt er elke zes weken geëvalueerd. "We weten uit ervaring dat we eerst met de ouders moeten praten. Alles draait om transparantie en duidelijkheid. Dat is de start van de vertrouwensband", vertelt Tess. "Als de ouders het traject zien zitten, is de kans groot dat ook de leerling het ziet zitten."

Docent Nancy vertelt dat er onlangs een nieuwe leerling in de zorgklas is begonnen. "Na twee uurtjes stuurde ik zijn moeder een appje dat het gezellig met hem was in de klas. Ze reageerde direct: 'Wat fijn dat je zegt dat het gezellig was.' Dat is het eerste begin."

Warme overdracht

En als een leerling niet naar een volgende fase kan? "We zijn geen opgevers", zegt Tess. "Maar er is een aantal leerlingen waarmee we nu drie jaar bezig zijn om patronen te doorbreken en niet weten of dat wat wij bieden het juiste is. Ook hebben we een leerling gehad met wie we alles hebben geprobeerd, maar waarbij het onderwijs niet passend was. Dan kijken we met leerplicht of er vrijstelling van onderwijs kan komen en of er een passende dagbesteding voor de leerling is. Of we zoeken een plek binnen een cluster 3-school of een andere vorm van onderwijs. We zorgen altijd voor een warme overdracht, want we willen onze ervaringen meegeven om te voorkomen dat het weer een faalervaring wordt."

Rijbewijs

Gelukkig was dat scenario op Wesley niet van toepassing. Hij begon op het Discovery College in een reguliere klas, kwam in de VSO plusklas en ging weer terug naar een reguliere klas. Hij verliet de school na vier jaren met twee certificaten, VCA en heftruck, en een werkplek bij bouwmarkt Karwei omdat hij daar na zijn stage kon blijven. Binnenkort wordt hij dus automonteur. Eveline: "Wesley heeft de laatste jaren grote stappen gemaakt. Daar zijn we zo dankbaar voor. Het mooiste van deze VSO plusklas was dat alle leerkrachten door Wesley’s gedrag heen konden kijken. Zij zagen echt de goedzak achter het boze jongetje met de kortsluiting. In zijn boze buien is Wesley heel lelijk en respectloos naar de leerkrachten geweest, eerlijk is eerlijk." Wesley geeft dat toe. "Maar ze bleven er voor me zijn. Dat is echt zo tof." Begin volgend jaar hoopt Wesley zijn rijbewijs te halen. En als die binnen is, dan gaat een van zijn eerste ritjes naar zijn oude school. "Gewoon even kijken hoe het daar is."

Tekst door: Ronella Bleijenburg

Dit artikel verscheen in december 2022 in het themanummer 'Probleem ≠ gedrag' van SOZIO (jaargang 27 - nr. 4).