Interview Wouter Landman: "De gehandicaptenzorg kan leren van de politie"

Bij CCE vinden we het belangrijk om de inhoud van het onderzoeksprogramma samen met het veld vorm te geven. Daarom hebben we een wetenschappelijke klankbordgroep die meedenkt over de inhoud en hoe we dat doen. In deze interview serie maken we kennis met de leden van die klankbordgroep. Dit keer: Wouter Landman. 

Wouter Landman is lid van de klankbordgroep van CCE. Hij is een beetje een vreemde eend in de bijt, omdat hij zijn sporen vooral heeft verdiend in het veiligheidsdomein en dan specifiek bij de politie. Toen hij kennismaakte met de zorgsector, viel het hem op dat begeleiders in de gehandicaptenzorg net als politieagenten te maken hebben met geweld en agressie.  

Voordat Wouter Landman voor de klankbordgroep werd gevraagd, was hij projectleider van het actieonderzoek van CCE naar de rol van de organisatiecontext bij situaties met probleemgedrag, vanwege zijn ervaring met actieonderzoek binnen de politie. Voor CCE werden verschillende dynamieken om de cliënt heen geanalyseerd om te bepalen hoe deze van invloed zijn op situaties met probleemgedrag. Landman: "We keken bijvoorbeeld naar de dynamiek tussen de begeleiders en de ouders van de cliënt, en naar de dynamiek tussen de verschillende zorgprofessionals." Dit onderzoek resulteerde in een boek met de titel Bewegen bij probleemgedrag, uitgegeven door CCE. Hierin staan zeven organisatiedynamieken omschreven die invloed hebben op probleemgedrag. Het boek, dat ook houvast voor interventies bevat, wordt inmiddels gebruikt in de gehandicaptenzorg en andere sectoren én natuurlijk binnen CCE. Landman: "Ik ben vervolgens voor de klankborgroep gevraagd omdat ik veel ervaring heb met wetenschappelijk onderzoek en er parallellen zijn tussen het zorgdomein en veiligheidsdomein. Een blik van buiten kan bovendien ook gewoon nuttig zijn."

Meer macho

Het geweld en de agressie waarmee begeleiders in de gehandicaptenzorg te maken hebben, zijn minstens net zo heftig als bij de politie, zo constateerde Landman al snel. En beide beroepsgroepen willen graag mensen helpen. "Nog een overeenkomst is dat het de uitvoerende professionals zijn die terechtkomen in ingewikkelde situaties die hen fysiek raken. Begeleiders én agenten staan beiden aan de kant van de uitvoering en doen werk dat risico’s kent – dat doet wat met je als persoon. Hun fysieke en mentale weerbaarheid is daarom ontzettend belangrijk. Dat zijn duidelijke parellellen, hoewel de politie meer macho is dan de zorg. Ook in de groepsdynamiek binnen teams zie ik overeenkomsten. In beide domeinen hebben professionals te maken met emotioneel belastende situaties. Hierdoor is er binnen teams vaak een sterke emotionele onderstroom. Als professionals zich onvoldoende gezien en gehoord voelen door leidinggevenden, kunnen teams zich gaan afsluiten voor de buitenwereld. Dan kan een situatie snel vastlopen."

Morele stress 

Morele stress is ook een onderwerp dat bij beide beroepsgroepen aan de orde is. Dat is de spanning in de vorm van gevoelens van onmacht, te kort schieten of falen als gevolg van twijfel over wat het goede is om te doen in een moeilijke situatie. Daar moeten ze mee dealen. De politie is hier verder mee dan de zorgsector; daar denkt men al langer na over weerbaarheid om stress hanteerbaar te maken, zo vertelt Landman: "Bij de politie maken ze onderscheid tussen morele, fysieke en mentale weerbaarheid. De politie is natuurlijk veel met fysieke weerbaarheid bezig, maar iedere agent heeft in trainingen ook geleerd om in stressvolle situaties via de ademhaling zijn stressniveau onder controle te krijgen. Dit soort technieken helpen bij duurzame mentale weerbaarheid. Verder bespreken agenten casuïstiek onder de noemer blauw vakmanschap. Dan kijken ze of er sprake was van goed politiewerk in bepaalde situaties."

Landman is de eerste om toe te geven dat zoiets bij de politie gemakkelijker te organiseren is omdat het om een landelijke organisatie gaat. De organisatie van de zorg is natuurlijk heel anders. "Daarom is het goed dat het op de onderzoeksagenda van CCE staat. In opdracht van CCE brengt UNO-UMCG morele stress bij zorgprofessionals in kaart. Wat is het precies, waar loopt men tegenaan, welke interventies en maatregelen kunnen helpen? Het helpt dan dat je naar een andere sector kunt kijken waar ze verder zijn met het concept."

Kennis breder beschikbaar

Er zijn meer onderwerpen waar Landman zich graag met de klankborgroep over buigt. Toen hij kennismaakte met CCE, jaren terug, constateerde hij bijvoorbeeld al vrij snel dat het werk dat CCE doet, heel veel kennis oplevert. "CCE komt in situaties terecht die niet lekker lopen. De consultaties die resulteren in een oplossing of verbetering van de situatie, zijn heel waardevol. Als die goed gedocumenteerd worden, kan die kennis breder gebruikt worden. Dat moeten we breder in alle zorgsectoren agenderen. Daar is CCE steeds meer mee bezig; kennis wordt breder beschikbaar en inzetbaar. De klankbordgroep kan daar bij helpen en over meedenken. Daar maak ik graag deel van uit."